قرابادین مرکّبات طبّی در شناخت داروهای ترکیبی و در اصطلاح مرکّباتی

قرابادین مرکّبات طبّی، عنوان کتابی است در شناخت داروهای ترکیبی و در اصطلاح مرکّباتی که در علاج بیماریهای گوناگون به کار می‌رود.
نسخه‌های دارویی این کتاب عمدتاً از منابع معتبر متقدمین و متأخرین انتخاب و گرد آمده است.
امّا اغلب با مجرّبات خود مؤلف نیز در ضمن آن برمی‌خوریم که حاکی از تبحّر وی در علم طبابت بوده است. هر جا می‌خواهد از یافته‌ها و مجرّبات خود سخن گوید، با لفظ «حقیر» به خود اشاره کرده و تجربیاتش را یاد می‌کند.
مؤلف خود را «اسدالله همایون» معرفی نموده و در قسمت‌های مختلف کتاب به بهانه‌هایی از تاریخ تألیف و شهر سکونت خود یاد کرده است.
در یک‌جا گوید که این رساله را در سال 1255 هجری قمری آغاز به تألیف نموده، و آن هنگامی بود که در شهر ساری سکونت داشت؛ و در ذیل «مثرودیطوس» در همین کتاب به سال 1275 هـ.ق. اشاره دارد، یک‌جا از معتمدالملوک سید علوی خان شیرازی و میر محمد هاشم نقل قول کرده،
و عمدتاً منابع مورد استفاده‌اش را برشمرده است: ذخیرۀ خوارزمشاهی، آثار داود انطاکی، تقویم الابدان ابن جزله، قانون ابوعلی سینا، آثار زکریای رازی و غیره. وی کتاب را در یک مقدمه و بیست فصل و یک خاتمه مرتّب ساخته است.
تنها نسخۀ شناخته شده از این اثر در کتابخانه‌های ایران، متعلق به مرکز احیای میراث اسلامی به شمارۀ 1399 است که به خط نستعلیق نیکو در عصر مؤلف کتابت شده و مهر بیضوی فرزند مؤلف نیز در چند جا به سجع «ابن همایون حسین پور» ضرب شده:
و از این حیث اگرچه نسخۀ واحدی در تصحیح و احیای اثر حاضر بوده، امّا می‌توان بر آن اعتماد نمود. چندین جا نسخه‌های دارویی و درمانی در حواشی و اوایل و اواخر نسخه یادداشت شده که چه بسا از فزرند مؤلف باشد.
این کتاب جنبۀ قرابادین دارد؛ منتها قرابادین مرکّبات محسوب می‌شود و در آن به مفردات پرداخته نشده است. ترتیب داروها نیز به شیوۀ مرسوم قرابادین‌نگاری به ترتیب الفبایی است و از باب الف شروع شده تا باب میم ادامه می‌یابد و در مبحث «مرهم» به پایان می‌رسد.
این اثر اگرچه متأخر است و جزو آثار دورۀ قاجار محسوب می‌شود، امّا در بین آثار هم‌طراز خود یکی از بهترین کتابهایی است که در این دوره دربارۀ مرکّبات نوشته شده است. نه تنها در این کتاب خلاصۀ یافته‌های پیشینیان آمده،
بلکه بسیاری از ابداعات دارویی عصر مؤلف نیز در آن منعکس شده، و در اصطلاح حاوی مجرّبات اطبای این دوره است. امید که مورد قبول اهل علم قرار گیرد.