ملاحظات مصرف مفردات و مرکبات پرکاربرد در طب ایرانی(جلد اول)

از دیرباز بشر در معرض چالش های جدی از جمله بحث سلامت بوده و همیشه تلاش وافری برای یافتن راهکارهایی برای حفظ و بازگرداندن سلامتی داشته است. در بین تمام ملل و اقوام، طب و طبیب به درجات مختلف وجود داشته است؛ ولی از نظر استمرار، تعداد دانشمندان، منابع و نوآوری ها درخشش طب ایرانی چشمگیرتر است.

طب ایرانی میراث کهن و گرانبهایی است که از گذشتگان ما به یادگار مانده و احیای آن با در نظر گرفتن اصول و قوانین حاکم بر علم نوین مسئولیت خطیری است که بر عهده امروزیان نهاده شده است.
بحث دارو و داروسازی در طب ایرانی از جایگاه محکم و بسیار ویژه ای برخوردار بوده و منابع مکتوب متعددی در خصوص داروسازی و داروشناسی در طب ایرانی به قلم دانشمندان و نام آوران این عرصه نگاشته شده است. داروسازی در طب سنتی به دو بخش اصلی قابل تقسیم بندی است: بخش مفردات و بخش مرکبات.
در بخش مفردات؛ اجزای گیاهی، حیوانی و معدنی به صورت انفرادی از دیدگاه های گوناگون شامل ماهیت، طبیعت، افعال و خواص، مضرات و مصلحات، میزان مجاز مصرف و بدل مورد بررسی قرار می گیرند. در مقابل، بحث مرکبات یا قرابادین به داروهای مرکب می پردازد؛ به عبارتی داروهایی در این حیطه مورد بررسی قرار می گیرند که از بیش از یک جزء گیاهی، حیوانی یا معدنی تشکیل شده اند. در بخش مرکبات، داروهای مرکب از جنبه های مختلف شامل اجزا،

کاربرد درمانی، روش ساخت و میزان مجاز مصرف بررسی می شوند.
دیدگاهی برخاسته از عدم اطلاع و دانش کافی منجر به برداشت غلط و نادرست در خصوص گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی شده و مبنای آن عدم دارا بودن عوارض و جایز بودن مصرف در هر شخصی و به هر میزانی می باشد. این دیدگاه نادرست چالشی بسیار اساسی و جدی است در حالیکه حتی پیشینیان نیز به عوارض داروهای طبیعی کاملا واقف بوده اند و این موضوع را در قالب های مختلف نظیر درجه دارو، مضرات و مصلحات و حتی سمیت و راههای سم زدایی عنوان نموده اند. حتی این نگرش دقیق در خصوص مصرف مفردات در بارداری و شیردهی نیز به چشم می خورد. بکار بردن الفاظي نظير قاعده آور و سقط کننده جنين در مورد يک مفرده، نشان دهنده اين است که آن مفرده در حاملگي منع مصرف دارد و يا بايستي با احتياط در حاملگي مورد استفاده قرار گيرد.

از جمله اين مفردات مي توان به سداب (Ruta graveolens)، دارچين (Cinnamomum zeylanicum) و تخم شنبليله (Trigonella foenum-graecum) اشاره نمود. در مورد کرفس (Apium graveolens) ذکر شده که جهت زنان حامله و شيرده مضر مي باشد. بعضي از مفردات نظير زنيان (Trachyspermum ammi) کاهنده شير عنوان شده اند. در طب سنتي ايران نيز به اين مساله معتقد بوده اند که اثر داروها از طريق شير مادر قابل انتقال به نوزاد مي باشد. براي مثال در مورد شيرابه صبر زرد (Aloe vera) بيان شده که اگر به اطفال شيرخوار تجويز کنند، کرم شکم آنها را دفع مي کند و اگر به مادر نيز تجويز شود باز هم همان اثر را در طفل دارد.

تحقیقات علمی نوین نیز مشخص کرده که گیاهان، حاوی مجموعه ای از ترکیبات شیمیایی هستند که پس از ورود به بدن قادرند گیرنده ها و نروترانسمیترها و هورمون های مختلفی را درگیر نمایند و در نتیجه علاوه بر اثرات درمانی می توانند عوارض جانبی و تداخلاتی با سایر مواد و داروها داشته باشند. لذا در کتب گیاه درمانی نوین به عوارض جانبی، تداخلات مصرف، موارد منع مصرف و اجازه مصرف در بارداری و شیردهی پرداخته شده است.

در این کتاب مفردات و مرکبات پرکاربرد مورد بررسی قرار گرفته و ملاحظات مصرف آنها از دیدگاه طب سنتی و طب نوین به خوبی بیان شده است. بخش اول کتاب حاضر به مفردات پرمصرف در طب ایرانی اختصاص یافته و برای هر مفرده نام علمی و نام تیره، طبیعت، عوارض از دیدگاه طب نوین، ضررها و مصلح از دیدگاه طب سنتی، تداخلات، مقدار مجاز مصرف روزانه از دیدگاه طب نوین، مقدار شربت از دیدگاه طب سنتی، مصرف در بارداری و شیردهی، موارد منع مصرف، موارد احتیاط مصرف و توصیه های نحوه مصرف بیان گردیده است. در بخش دوم مرکبات پرمصرف در طب سنتی مدنظر قرار گرفته و به اجزای مرکبه، اثر درمانی و موارد مصرف، نحوه مصرف، عوارض، تداخلات، مصرف در بارداری و شیردهی، موارد منع مصرف، موارد احتیاط مصرف و توصیه های مصرف پرداخته شده است.